Dane podstawowe

Całkiem nieźle zachowane (w porównianiu do innych zamków na Jurze) ruiny zamku książęcego będącego następnie siedzibą biskupów krakowskich, którego niestety nie w pełni zwiedziliśmy, ponieważ trwał akurat remont i wejście było zamknięte. Po 3 latach prac obiekt został jednak na początku 2002 r. otwarty do zwiedzania, podobno jednak szybko go z powrotem zamknięto. Zamek ma kształt nieregularnego prostokąta z wysuniętym z przodu małym barbakanem i wieżą bramną zwaną szlachecką z licznymi otworami strzelniczymi. Wieża miała 5 kondygnacji i była kiedyś zwieńczona barokowym hełmem z latarnią, niestety nic już z tego nie zostało. Ciekawostką jest to, iż wieża ta ma podwójny wjazd - dla pieszych oraz dla jeźdzców. Na poziomie wjazdu, zamek otaczał mur, który był tarasem dla artylerii (dzisiaj jest tu już tylko ścieżka). W środku znajdował się dziedziniec wokół, którego stały budynki mieszkalne i gospodarcze dostawione do murów obwodowych. Zamek położony jest na sztucznej wyspie - dookoła rozpościerały się rozlewiska Czarnej Przemszy przypominające ogromne jezioro, które mocno utrudniały próby zdobycia zamku. A miał on charakter wybitnie obronny, w XVII w. chroniło go bowiem 10 dział (w tym 4 wielkie spiżowe i 2 żelazne), w barbakanie były umieszczone 2 moździeże, a w baszcie 15 hakownic i 4 muszkiety + broń załogi liczącej około 60 osób. Mury miały 2 metry grubości i podparte były dodatkowo 10 masywnymi szkarpami. W sieni bramy wjazdowej znajdowała się zapadnia na wypadek zdobycia barbakanu. Całość otoczona była nawadnianą fosą i wałem odzielającym zamek od rozlewisk.

Historia

Pierwszy gród obronny w średniowiecznym Siewierzu istniał już w XII stuleciu i był położony na południowy wschód od dzisiejszego miasta. Przypuszczalnie już wtedy stanowił on siedzibę kasztelani, dokumenty bowiem wymieniają imiona dwóch pierwszych kasztelanów siewierskich: Jakseli i Wawrzyńca. W połowie XIII wieku, prawdopodobnie na skutek najazdów tatarskich drewniany dwór przeniesiono w chronioną rzeką i rozległymi bagnami dolinę Czarnej Przemszy. Sto lat później książę cieszyński Kazimierz zbudował w tym miejscu zamek, w całości jeszcze wykonany z drewna. Warownia pozostawała w rękach książąt śląskich do połowy XV stulecia. 30 grudnia 1443 roku borykający się z problemami finansowymi książę cieszyński Władysław sprzedał ją wraz z ziemią siewierską biskupowi krakowskiemu Zbigniewowi Oleśnickiemu. Świeżo upieczony właściciel nie zdążył się jeszcze nasmakować swym nowym nabytkiem, kiedy ubiegł go zazdrosny książę raciborski Mikołaj V Przemyślida, który poważnie rozczarowany faktem, że spadek po bezdzietnym Władysławie przeszedł mu koło nosa, zbrojnie zajął warownię. W wyniku trwających ponad rok negocjacji w czerwcu 1445 budowla powróciła na własność biskupa. Mniej więcej w tym czasie powstały jej pierwsze murowane fragmenty, które stopniowo zastępowały zabudowę drewnianą. Zamek pełnił odtąd funkcję letniej rezydencji biskupów krakowskich, a ziemia siewierska stanowiła częściowo autonomiczną jednostkę terytorialną na prawach księstwa, posiadającego własną gospodarkę, finanse i surowe prawo egzekwowane przez miejscowego kata, o czym świadczy powiedzenie Kradnij, zabijaj, ale Siewierz omijaj. Od 1486 roku biskup Jan Rzeszewski zaczął oficjalnie używać tytułu księcia siewierskiego.
Druga połowa XV wieku i cały wiek XVI to okres względnego spokoju i pomyślności dla kościelnej warowni, która poddana została w tym czasie wielu przeobrażeniom. W jej rozbudowę zaangażowali się rezydujący tam biskupi: Jan Konarski, Piotr Tomicki, Jan Latalski, Andrzej Zebrzydowski, Filip Padniewski i Franciszek Krasiński, którzy rządzili diecezją krakowską w przeciągu całego XVI stulecia. Posiadająca bardzo duży potencjał militarny twierdza podupadła w szarganym zarazami oraz konfliktami zbrojnymi wieku XVII. W czasie szwedzkiego potopu w Siewierzu schroniły się wojska hetmana Stefana Czarneckiego i fakt ten stanowił sprzyjający pretekst dla zajęcia przez Szwedów neutralnego dotychczas księstwa. Zniszczony przez nich zamek odbudował w latach 1681-89 biskup Jan Małachowski. W wyniku prowadzonych pod jego kierunkiem prac obiekt stracił wiele ze swego militarnego charakteru, przeistaczając się w umocnioną reprezentacyjną rezydencję.
Zaniedbywany, pozbawiony politycznego i militarnego znaczenia gmach chylił się jednak nieuchronnie ku upadkowi. Jeszcze w okresie 1720-32 ówczesny właściciel biskup Felicjan Szaniawski podjął próbę ratowania zamku, ale kolejne inwentarze (1732, 1746, 1758, 1788) bezlitośnie rejestrowały proces jego upadku. W 1790 roku Sejm Wielki zadecydował, że istniejące trzy i pół wieku Księstwo Siewierskie przestało istnieć. Dziesięć lat później ostatni jego władca, książę biskup Feliks Paweł Turski porzucił zrujnowaną już wówczas budowlę, która od tej chwili była niezamieszkana. W czasie wojen napoleońskich wykorzystywano ją jeszcze do celów wojskowych, ale całkowicie zdewastowaną i poważnie uszkodzoną ostatecznie opuszczono w pierwszej połowie XIX stulecia. Trwający przeszło sto kolejnych lat rozkład powstrzymały dopiero zainicjowane w latach 50-ych ubiegłego wieku i z przerwami kontynuowane do dnia dzisiejszego prace zabezpieczająco-remontowe.

Architektura

Pierwotny, XIV-wieczny zamek zbudowany został na sztucznie usypanej platformie i otoczony ziemnym wałem, biegnącym po jej krawędziach. Posiadał on zapewne plan nieregularny z jednotraktowymi, drewnianymi budynkami mieszkalnymi, usytuowanymi przy wschodniej kurtynie. Pierwsze murowane elementy zamku przypuszczalnie pochodzą z okresu 1420-1450*. W południowej części dziedzińca wzniesiono wówczas okrągłą wieżę o średnicy ok. 9 metrów i przystąpiono do budowy muru obwodowego w miejsce istniejącego dotychczas ziemnego wału. Wjazd na teren dziedzińca prowadził południową partią obwodu i wzmocniony został osłaniającym go budynkiem bramnym. W kolejnych latach dokonano dalszych przekształceń zespołu obronnego, m.in. przebito nową bramę od strony północnej i ubezpieczono ją, wznosząc na przełomie XV i XVI wieku kamienno-ceglaną wieżę.
PLAN RUIN ZAMKU W SIEWIERZU: 1. SKRZYDŁA MIESZKALNE, 2. DZIEDZINIEC, 3. MIEJSCE PO GOTYCKIEJ WIEŻY, 4. BARBAKAN, 5. TARAS ARTYLERYJSKI

Dziś

W wyniku prowadzonej od przeszło półwiecza konserwacji siewierski zamek stanowi obecnie tzw. trwałą ruinę z zachowanym pełnym obwodem murów, wieżą bramną i zrekonstruowanym barbakanem. Do czasów współczesnych przetrwały nieliczne oryginalne elementy zdobnej kamieniarki (kolumienki, dekoracyjne obramowania okien). Jak budowla wygląda od środka, tego nie wiem, bowiem dostęp do niej jest zabroniony, a o zagrożeniu rzekomym zawaleniem czy inną katastrofą ostrzega tablica informująca o zakazie zbliżania się w bezpośrednie sąsiedztwo murów. Ostrzeżenie to jedyna forma zabezpieczenia i można swobodnie obejrzeć sobie zamek z bliska, lecz tylko z zewnątrz. Ruina usytuowana jest we wschodniej części miasta i wraz z przylegającymi do niej terenami zielonymi stanowi obszar rekreacji dla umęczonych codziennym życiem Siewierzan.

Dojazd

Centralna część woj. śląskiego. Zachód Jury Krakowsko-Częstochowska, 40 km na południe od Częstochowy.
Dojazd PKS-em z Będzina, Zawiercia, Częstochowy. Autobusy jeżdżą bardzo często. Zamek znajduje się nie daleko od rynku, trzeba iść w stronę kościoła.
Od rynku gdzie jest także przystanek PKS idzie się ok. 5 min. Pobieżne oglądnięcie z zewnątrz trwa ok. 10 min.

Atrakcje

Wolny na zewnątrz. Wstęp do środka możliwy tylko okazyjnie.